Be Coming Home: Zorgzame Buurten in het Brusselse Sint-Gillis
Project in het kader van Zorgzame Buurten in Brussel, in samenwerking met Solentra vzw, met de steun van de Vlaamse Gemeenschapscommissie
Aankomstwijk wordt zorgzame buurt
In 2021 lanceerde Vlaams minister van Welzijn Beke het idee van Zorgzame Buurten als toekomstmodel. Een Zorgzame Buurt is 'een buurt waar mensen comfortabel thuis of in hun vertrouwde buurt kunnen blijven wonen en er de nodige hulp of ondersteuning krijgen van buren, zorgverleners of anderen'.
De projectoproep wilde organisaties motiveren om dit begrip op een duurzame wijze in te vullen. ‘Be Coming Home’ paste in deze projectoproep en was een initiatief van Solentra vzw en het Kenniscentrum Gezinswetenschappen.
Het project liep twee jaar: van begin 2022 tot begin 2024.
Hallepoort en de Bosniëwijk
We richtten ons op de wijken Hallepoort en Bosnië, een aankomst- en transitbuurt in de Brusselse gemeente Sint-Gillis waar mensen gemiddeld vijf jaar wonen. Het zijn zeer dichtbevolkte wijken met een jonge bevolking, veel jonge gezinnen, waarvan een vrij groot aantal eenoudergezinnen, die zich vaak in een maatschappelijk kwetsbare situatie bevinden.
Bij de projectaanvraag deden we een buurtanalyse, op basis van een aantal kerncijfers. Daarnaast gingen we praten met een dertigtal formele en informele welzijnsactoren in de buurten. Op die manier kregen we een concreet beeld van de noden en behoeften van de buurtbewoners én van de aanwezige kansen in de buurt om te werken aan een zorgzame buurt.
Er bleek een grote nood aan verbondenheid tussen de bewoners en aan formele en informele ondersteuningsnetwerken. Het project richtte zich tot alle bewoners met bijzondere aandacht voor jonge gezinnen, nieuwkomers en bewoners in sociaal isolement.
Bewoners aanklampend mobiliseren
Verbondenheid en informele steun in alle domeinen versterken de levenskwaliteit. Daarom wilden we met een multidisciplinair stakeholdernetwerk de bewoners mobiliseren, informeren en zelf geïnformeerd worden over hun noden. We wilden hun veerkracht aanspreken en zo komen tot gezamenlijke oplossingen die leiden tot het doorbreken van sociaal isolement, betere integratie en een buurt die zorgzaam wordt en blijft.
Om een zo representatief en groot mogelijke groep buurtbewoners te bereiken en te betrekken was intensief en aanklampend mobilisatiewerk nodig.
Actie-onderzoek
Via actie-onderzoek gingen we op zoek naar de determinanten van ‘veerkracht’ van kwetsbare inwoners, uitgaand van een divers-sensitieve benadering van veerkracht. We wilden verschillende actoren met elkaar verbinden en hen sensibiliseren over het belang van veerkrachtig handelen van buurtbewoners en het versterken hiervan. Welzijns- en zorgactoren zouden zich zo beter bewust worden van de risico’s van aangeleerde hulpeloosheid, en (nog) meer handelen vanuit een emancipatorisch perspectief.
Ook in onze eigen benadering in dit project hadden we aandacht voor het (h)erkennen van de veerkracht van buurtbewoners en actoren. Participatie van de buurt en inclusie stonden centraal. We organiseerden focusgroepgesprekken met buurtbewoners om hun kennis te mobiliseren. We verkenden samen met hen, via de methodiek van Community Based Consultation, hun veerkracht en de factoren die hiertoe bijdragen. We zetten deze focusgroepen op met de samenwerking van brugfiguren met wie we reeds een vertrouwensband opbouwden.
De belangrijkste actiedomeinen:
- Een zorgzaam traject als een bouwsteen voor preventie/vroegdetectie: concreet brachten we met de buurtbewoners in kaart welke ondersteunende diensten in hun buurt aanwezig zijn, welke ze kennen, welke ontbreken en hoe bereikbaar die zijn voor hen.
- Verbindende ruimtes en een gezamenlijke narratieve identiteit creëren waarin de buurtbewoners zich herkennen: zeker in een transitbuurt is het een uitdaging om die identiteit te verankeren in rituelen (bv welkomstrituelen).
- Creëren van formele en informele plaatsen die de culturele en sociale mix bevorderen en zo ook de sociale cohesie, waarbij ook de overheid en de vastgoedmarkt een rol spelen.
- We evalueerden de voortgang van het project via kwantitatieve en kwalitatieve indicatoren (verslagen, aanwezigheids-of deelnemerslijsten, kwalitatieve en participatieve evaluatiemethodes).

Eindrapport
De omstandigheden op het terrein in deze verpauperde, superdiverse wijk in crisissfeer (met recent ook de bijkomende druk van druggebruik en -handel) die nog verre van hersteld is van de gevolgen van de coronapandemie, hebben ons genoopt om de initiële hoge ambities van het project bij te sturen tot wat wel mogelijk en impactvol was voor de buurtbewoners.
We kwamen tot een tweesporenaanpak, volgens de sterktes van beide partners, met actie-onderzoek vanuit een pedagogische insteek enerzijds, en met gemeenschapsgericht werken vanuit een mensenrechtenperspectief (mental health for all perspectief) anderzijds. Beide benaderingen droegen bij tot gedeeltelijke responsieve netwerken die empowerend werken voor de buurtbewoners.
We leerden ook dat er duidelijk nood is aan een eenvormig beleidsmatige ondersteuning. De grote versnippering van bevoegdheden wat betreft (geestelijke) gezondheidszorg tussen de verschillende beleidsniveaus (federaal, gewestelijk, gemeenschapsbevoegdheden en gemeentelijke bevoegdheden) en de opdeling tussen Nederlandstalige en Franstalige diensten maakt de verankering van het concept zorgzame buurt erg moeilijk, zeker als je daarbij vanuit een holistische visie op gezondheid vertrekt.
Solentra blijft wel in de wijk aanwezig met haar PACCT-methodiek, zij het enkel op vraag van een stakeholder en niet structureel met het oog op mobilisatie van de buurt en het versterken van het mesoniveau in de buurt.
Onderzoeksteam
Partner
Onderzoekers:
- Simonne Vandewaerde
- Kim Lecoyer
Beeld: Speelstraat gerealiseerd in 2018 in de Bosniëwijk, in het kader van het Duurzaam Wijkcontract