De leesscan: beter en liever leren lezen

Er is reden tot ongerustheid over het lezen in Vlaanderen. In het PIRLS-onderzoek zakte Vlaanderen zichtbaar op de internationale ranglijst. Leerlingen behalen niet het gewenste begripsniveau én de betrokkenheid bij lezen en het leesplezier van de 10-jarigen is erg laag vergeleken met andere deelnemende landen.

Niet alleen de PIRLS-resultaten, maar ook laatste PISA- en peilingstesten van de Vlaamse overheid laten zien dat er reden is tot ongerustheid. Uit alle testresultaten blijkt dat leerlingen met een andere moedertaal dan het Nederlands en leerlingen met een lage socio-economische status (SES) systematisch lager presteren. Zowel de thuistaal als de socio-economische thuissituatie van leerlingen vertonen een significante samenhang met de prestaties van begrijpend lezen. 

In het project ‘De leesscan: naar beter en liever leren lezen’ willen we onderzoeken hoe we scholen kunnen ondersteunen om met deze uitdagingen aan de slag te gaan. Hoe kunnen we scholen met een diverse en kwetsbare populatie helpen om een leesbeleid op te zetten en zo sterk leesonderwijs te realiseren? We volgen daarbij de aanbevelingen van de Nederlandse Taalunie om een optimaal klimaat voor leesonderwijs te ontwikkelen vanuit vijf centrale thema’s: urgentiebesef, taal-leesbeleid, effectieve vakdidactiek, leesmotivatie en formatieve feedback. We willen scholen helpen bij het ontwikkelen van een leesbeleid en op die manier te komen tot sterk leesonderwijs met aandacht voor effectieve didactiek begrijpend lezen, leesmotivatie en formatieve feedback. 

Effectieve leesdidactiek is een essentiële schakel binnen een duurzaam leesbeleid en wordt geïmplementeerd doorheen het hele curriculum van de basisschool, gelinkt aan voorbereidend en voortgezet technisch lezen, begrijpend lezen, leesmotivatie, leesgedrag, woordenschat en kennis van de wereld. Het volledige schoolteam moet hier dan ook continu op inzetten en dit vanuit recent wetenschappelijk onderzoek rond bijvoorbeeld begrijpend lezen en leesmotivatie. Een effectieve leesdidactiek impliceert de noodzaak aan continue leesmonitoring als vertrekpunt voor bijsturing en feedback. Kwalitatief leesonderwijs vindt bovendien plaats binnen een krachtige en motiverende leesomgeving waar lezen op verschillende manieren zichtbaar wordt gemaakt, bijvoorbeeld in de aanwezigheid van een ruim en gevarieerd leesaanbod. 

Een duurzaam leesbeleid vereist tot slot continue samenwerking van een breed leesnetwerk: schoolteam, leerlingen, ouders, en ondersteunende partners zoals de pedagogische begeleidingsdienst, bibliotheek, enz. 

In eerste instantie (1) willen we de lacunes tussen theorie en praktijk zichtbaar maken. We ontwikkelen een ‘leesscan’: een tool waarmee scholen hun eigen leesbeleid kunnen toetsen en optimaliseren. Door basisscholen kansen te geven om over de eigen aanpak te reflecteren vanuit actuele en evidence based inzichten rond de componenten van een sterk leesbeleid, willen we helpen om de eigen beginsituatie in kaart te brengen. 

Vervolgens willen we via een analyse van de ‘leesscans’ (2) onderzoeken wat scholen nodig hebben om aan de slag te gaan met evidence-based inzichten. We willen onderzoeken hoe we scholen kunnen helpen bij de praktijkgerichte reflectie over effectieve leesdidactiek (leesbegrip, leesmotivatie, leesgedrag), leesmonitoring en leesomgeving. 

Op die manier ondersteunen we scholen om tot een taal-leesbeleidsplan te komen met doelen en acties op school- en klasniveau. In functie van de coaching willen we bestaande instrumenten verzamelen waarmee we scholen ondersteunen om 

1. effectieve leesdidactiek te realiseren; 
2. het leesbegrip, leesgedrag en het leesplezier van leerlingen te monitoren (in kaart brengen en opvolgen) in functie van formatieve feedback; 
3. in te zetten op een krachtige en motiverende leesomgeving. 

Op basis daarvan willen we tot slot (3) een evidence-based, professionaliseringstraject ontwerpen om nieuwe inzichten op een adequate en duurzame wijze te implementeren in het werkveld. De trainingstools die uit deze coaching voortvloeien willen we breed dissemineren en inzetten in een (nascholings)aanbod voor studenten, leraren en lerarenopleiders.

Op basis van een grondige literatuurverkenning en raadpleging van experten ontwerpen we in meerdere cycli een leesscan: een instrument voor (zelf)reflectie die de basis vormen van een professionaliseringstraject. Tijdens het professionaliseringstraject vertrekken we vanuit de kaders van waarderend en inspirerend coachen.

Op het einde van dit tweejarig project ambiëren we een uitgewerkt professionaliseringstraject waarin zinvolle instrumenten en casussen verzameld zijn. De resultaten van het onderzoek worden neergeschreven in een artikel. De tools worden gedeeld via een digitaal platform.