Waarde(n)Burger

Hoe buig je controversiële thema’s in de klas om tot leerkansen voor leerlingen? In dit onderzoeksproject ontwikkelen we een methodiek om waardegeladen kritisch denken te bevorderen bij leerlingen in de klas en tijdens museumbezoeken over gevoelige thema’s zoals gender of kolonisatie. Daarnaast ontwikkelen we een vormingspakket om leerkrachten en museumeducatoren op te leiden in het begeleiden van waardegeladen kritische denk- en dialoogactiviteiten. We onderzoeken in verschillende cycli of de methodiek leerlingen uit de 1ste graad secundair onderwijs stimuleert in waardegeladen kritisch denken en of het vormingspakket leerkrachten en educatoren ondersteunt in het begeleiden van waardegeladen kritische denkactiviteiten.

Groep leerlingen bezoekt museum
/
PWO

Waardegeladen kritisch denken over gevoelige samenlevingsthema’s

Moeten we vluchtelingen uit Oekraïne en Afghanistan op dezelfde manier behandelen? Mogen twee mannen een kind adopteren? Mag je geweld gebruiken om aandacht voor een goed doel op te eisen? Maatschappelijke kwesties zoals gender, oorlog of (de)kolonisering veroorzaken steeds regelmatiger spanningen in de klas of tijdens klasuitstappen naar musea. De botsende waardenkaders die de spanning veroorzaken samen onderzoeken, biedt jongeren de kans om te werken aan burgerschapscompetenties, met name het waardegeladen kritisch denken.

Waardegeladen kritisch denken omvat:

  • andermans waardenperspectief leren begrijpen,
  • verschillende meningen respectvol en kritisch onderzoeken en
  • een weloverwogen en onderbouwd waardenstandpunt vormen.

Dit project wil waardegeladen kritisch denken bij jongeren stimuleren door in te zetten op dialoog en reflectie over waardegeladen maatschappelijke thema’s. De methodiek richt zich zowel op leerlingen uit de eerste graad van de A-stroom als de B-stroom, met specifieke aandacht voor jongeren uit een meertalige grootstedelijke context.

Daarnaast ontwikkelen we een vormingspakket om leerkrachten en museumeducatoren te leren hoe de methodiek te hanteren. We onderzoeken hoe de methodiek het waardegeladen kritisch denken van jongeren beïnvloedt en hoe het vormingspakket leerkrachten en educatoren in staat stelt waardegeladen kritische denkactiviteiten te begeleiden. In samenwerking met de partners wordt de finale methodiek geïmplementeerd: binnen musea, scholen, de lerarenopleidingen en opleiding orthopedagogie van Odisee en partners.

 

Probleemstelling en doel van het project

Scholen en musea zijn kruispunten van opinies en wereldbeelden waarbinnen maatschappelijk gevoelige thema’s voor spanning kunnen zorgen. Terwijl bij empirisch gevoelige thema’s (bv. klimaatontkenning), een wetenschappelijke consensus in vraag gesteld wordt, ligt bij maatschappelijk gevoelige kwesties een botsing tussen waardenkaders aan de basis van de spanning. Leerlingenuitspraken die botsen met het waardenkader van de school of het museum, worden door leerkrachten en museumeducatoren als moeilijk ervaren om constructief mee om te gaan.

Uitdaging bij leerkrachten

Leerkrachten in heel Europa worstelen met waardegeladen maatschappelijke thema’s en rapporteren dat ze theoretische bagage en ervaring missen om met waardegeladen spanningen om te gaan. Voorbeelden zijn emotionele reacties van leerlingen over thema’s zoals kolonialisme, gender of migratie of confrontaties omdat ze elkaars perspectief niet begrijpen. Vlaamse leerkrachten blijken minder opgeleid te worden dan hun Europese collega’s in de omgang met waardegeladen burgerschapsthema’s zoals gendergelijkheid, mensenrechten en burgerrechten en het rapport ‘Multiperspectiviteit als hefboom voor wereldburgerschapseducatie’ (2021) geeft aan dat leerkrachten zoekende zijn naar manieren om gesprekken waarin tegenstrijdige perspectieven rond gevoelige thema’s aan bod komen, in goede banen te leiden. Directeurs en leerkrachten in Vlaanderen ervaren de nood hier meer op in te zetten (ICSS-rapport, 2016).

Uitdaging bij museumeducatoren

Naast leerkrachten rapporteren ook museumeducatoren de nood aan ondersteuning om een constructieve dialoog over waardegeladen thema’s in goede banen te leiden. Zo wordt tijdens de tentoonstelling Documenta 15 in Kassel (2022) een centraal werk verwijderd wegens aanklacht van antisemitisme, wat tot hevige reacties leidt op sociale media. En sinds de manifestatie van Black lives Mattters in Brussel (2021) laten steeds meer jongeren van zich horen als ze bij een stadsbezoek aan Brussel het beeld van Leopold II zien staan. Onderzoekskern ExploRatio wordt de laatste jaren steeds regelmatiger benaderd door museumeducatoren die klasbezoeken begeleiden. Naar aanleiding van de tentoonstelling van Picasso in het KMSKB (2022- 2023) bijvoorbeeld, kreeg ExploRatio de vraag naar handvaten om gidsen voor te bereiden op potentiële controverse rond de persoon Picasso (jongeren in Barcelona en Parijs hadden andere bezoekers verhinderd het werk van deze kunstenaar te bezoeken omwille van zijn vermeende vrouwonvriendelijke houding). Kazerne Dossin contacteerde ExploRatio recent met de vraag naar leerlingenmateriaal om de klasbezoeken tijdens de lopende tentoonstelling over homo’s en lesbiennes in nazi-Europa (2023) in goede banen te leiden. Ook internationaal klinkt steeds vaker de vraag naar materiaal en vorming om museumeducatoren te ondersteunen in een constructieve aanpak rond waardegeladen thema’s.

Uitdaging bij leerlingen

Leerlingen zijn ook vragende partij om in gesprek te gaan over waardegeladen thema’s op school. In de bevraging ‘Other Talk’ van Stampmedia (2021) lezen we bijvoorbeeld dat jongeren het jammer vinden dat er zo weinig klasgesprekken over migratie gevoerd worden in de klas. “Meer les over dat thema helpt om gratuite uitspraken te voorkomen”, geeft Naomi aan. “Nu ik erover nadenk, zou ik het wel leuk vinden om met mijn klasgenoten over migratie te praten. Dan hoor ik ook eens een andere mening dan die van mijn ouders. Op die manier zou ik meer inzicht krijgen in wat andere mensen denken, en ik zou mijn eigen mening beter kunnen maken”, stelt Eli, een jongen van dertien.

Maak kennis met de onderzoekers

Onze partners

  • Educatieve dienst Musea: M HKA, Bozar, KMSKB, S.M.A.K., Yper Museum, Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, kazerne Dossin
  • Netwerkpartner: Wij-Zij netwerk
  • Academische partners met expertise in controverse op school: KULeuven, UGent, Vlaams Vredesinstituut
  • Werkveldpartners Onderwijs, expertise burgerschapsvaardigheden en levensbeschouwing: Axcent vzw, Stedelijk Onderwijs Antwerpen, Departement Openbaar Onderwijs Brussel, dienst samenleven stad Roeselare, iCLB, Stad Gent, Koepel Katholiek Onderwijs Vlaanderen, inspectie katholieke godsdienst, inspectie islamitische godsdienst, inspectie Israëlitische godsdienst, inspectie orthodoxe godsdienst
  • Ondersteunende vzw’s en projecten: Atlas Antwerpen (project DemoKlap), Debateville
  • Lerarenopleiders burgerschapsvaardigheden, levensbeschouwing en kunsteducatie van Odisee Sint-Niklaas, Odisee Brussel, UCLL, HoGent, AP, Artevelde

Wil je meer weten over dit project?